اصلاح طلبان و جامعه فراصنعتی
مصاحبه روزنامه مردم سالاری با محمد حسين اديب
سه شنبه ۴ آذر ١٣٨٢ – ٢۵ نوامبر ٢٠٠٣
سئوال: سازمان تجارت جهانی بر ايران چه تأثيری دارد.
پاسخ: ما با گردبادی از دگرگوني‌ها روبرو هستيم كه نمي‌توانيم ميانشان ارتباط برقرار كنيم. اگر روح حاكم بر سازمان تجارت جهانی درك نشود، بسياری از تحولات داخلی ايران قابل تبيين و توضيح نيست.
سئوال: عضويت در سازمان تجارت جهانی چه تأثيری بر زندگی سنتی ايران مي‌گذارد ؟
پاسخ: عضويت در سازمان تجارت جهانی مي‌طلبد كه نظام آموزش و پرورش و نظام مناسبات اجتماعی تغيير بكند. عضويت، شيوه زندگی سنتی ما را از هم مي‌پاشاند.
سئوال: بر مناسبات قدرت چه تأثيری مي‌گذارد ؟
پاسخ: قدرت را جا به جا مي‌كند و هيچ كس به دلخواه از قدرتی كه دارد چشم نمي‌پوشد. آنهايی كه مزايايی دارند در جهت عقيم كردن فرآيند عضويت دست به كار خواهند شد.
سئوال: اقتصاد ايران برای انطباق با اقتصاد موج سوم چه بايد بكند ؟
پاسخ: اقتصاد ايران در حال گذار از اقتصاد موج دوم به اقتصاد موج سوم است، مداواهای موج دومي، چه آنهايی كه چپ توصيه مي‌كند چه آنهايی كه راست توصيه مي‌كند، تنها اثرشان وخيم كردن اين بحران است. با عضويت در سازمان تجارت جهاني، اقتصاد ايران، در آستانه يك زلزله اقتصادی قرار مي‌گيرد. نشانه‌های پيش‌رس يك زلزله در اقتصاد ايران مشاهده مي‌شود. ساخت‌های شالوده‌ای كه تمامی اقتصاد ايران بر روی آنها بنا شده‌اند در حال ترك برداشتن و فرو ريختن‌اند. تغييرات قريب‌الوقوع و پردامنه‌ای اقتصاد ايران را تهديد مي‌كند.
سئوال: اقتصاد موج سومی چه اثری در زندگی مردم دارد ؟
پاسخ: عضويت در سازمان تجارت جهانی برای بعضي‌ها سودمند است و برای بعضی با بدبختی همراه خواهد بود.
سئوال: چه تأثيری بر ساختار مديريت واحدهای صنعتی خواهد داشت؟
پاسخ: در ايران به جای مديريت به كار بردن كلمه رياست مناسب‌تر است. بسياری از شيوه‌های مديريت در ايران تنها برای نگهداری در موزه‌ها مناسبند.
سئوال: بر اين اساس، آينده چگونه خواهد بود؟
پاسخ: اينكه آينده چگونه بايد باشد از پيش مقدر نشده است ، تا حدود زيادی به عمل ما بستگی دارد.
سئوال: برای انطباق با اقتصاد موج سومی چه بايد كرد ؟
پاسخ: شعار رقابت در عرصه اقتصاد را بايد شعله‌ورتر كرد.
سئوال: جامعه موج سومی بر مرزهای ملی چه تأثيری خواهد داشت؟
پاسخ: انتقال اطلاعات از طريق اينترنت و ساير سخت‌افزارهای موج سومي، مرزهای ملی را از اعتبار مي‌اندازد.
سئوال: عده‌ای ادعا مي‌كنند جامعه موج سوم جهان را به سمت يك فرهنگ متجانس پيش مي‌برد، و جهانی شدن يعنی آمريكائي‌تر شدن
پاسخ: در جامعه موج سوم، محصولات، ارزش‌ها و ايستارها نامتجانس‌تر مي‌شوند.
سئوال: جهانی شدن همراه است با مكانيزه شدن، اين پديده بر امور اداری ايران چه تأثيری خواهد داشت؟
پاسخ: ظرف ده سال آينده در ايران كامپيوترها همه جا ادارات را تسخير مي‌كنند و هر چه امور اداری مكانيزه‌تر شود وزن متخصصين در امور اداری افزايش يافته و به همان نسبت از اقتدار رئيس واحد كاسته خواهد شد.
سئوال: آيا اقتصاد موج سوم، با دمكراسی بيشتر همراه است؟
پاسخ: اقتصاد موج سوم، نياز به جامعه‌ای آزادتر از جامعه موج دوم دارد، و اقتصاد ايران كه در حال گذار از جامعه موج دوم به اقتصاد موج سوم است، خود به خود ساختاری دمكراتيك‌تر را تمهيد مي‌كند. با جايگزين شدن صنايع موج سومی به جای صنايع موج دومي، فقط ماشين‌آلات تغيير نمي‌كنند، انسان‌ها هم بايد تغيير كنند. سخن بر سر تبديل ماشين و انسان است. برای هر دلار كه در ماشين‌آلات سرمايه‌گذاری مي‌شود بايد يک و نيم دلار برای سازگاری فرهنگی با اين ماشين‌آلات هزينه كرد كه از طريق دولت و مؤ‌سسه پرداخت مي‌شود.
سئوال: جامعه موج سوم، بر چگونه حكومت كردن چه تأثيری دارد ؟
پاسخ: آنچه كه تاكنون در ايران مطرح بوده است، چگونه حكومت كردن است، اما در اقتصاد موج سوم، چگونه اداره كردن جانشين چگونه حكومت كردن مي‌شود. در دهة آينده، نخستين دلمشغولی ايراني، چگونه اداره كردن خواهد بود.
سئوال: در رابطه فرد و دولت چه تأثيری خواهد داشت ؟
پاسخ: اقتصاد موج سوم، قدرت فرد را در مقابل دولت تقويت مي‌كند و اين به طور اجتناب‌ناپذيری رخ مي‌دهد.
سئوال: جايگاه كارگران در جامعه آينده ايران چه خواهد بود ؟
پاسخ: اقتصاد موج دوم، «پرولتاريا» را به وجود آورد و اقتصاد موج سوم طبقه «دانشوران» را ، گروهی كه مايه قوام آنها دانش و استفاده از قوای دماغی به جای نيروی عضلانی است. دانشور صاحب وسائل بازآفرينی اطلاعات است. دانشوران با برگ‌های برنده‌ای پشت ميز مذاكره مي‌نشينند كه پرولتاريا هرگز در اختيار نداشت. دانشوران در برابر مالك سرمايه يا دولت ناتوان نخواهند بود. اقتصاد موج دوم را كارگران اداره ميكردند و اقتصاد موج سوم را متخصصين كامپيوتر و اين پديده نهايتاً به توزيع مسئوليت بيشتری منجر مي‌شود. چه بخواهيم چه نخواهيم.
سئوال: برای رسيدن به دمكراسی بيشتر در ايران چه بايد كرد ؟
پاسخ: به ندرت ممكن است، كشاورزی و دمكراسی شانه به شانه هم حركت كنند، دمكراسی با صنعت است كه شانه به شانه حركت مي‌كند و اين را جماعت دوم خرداد در ايران درك نمي‌كنند برای رسيدن به حجم بيشتری از دمكراسی بايد به سطح بالاتری از رشد صنعتی ارتقأ يافت.
اين صنعت بود كه به آنچه ما دمكراسی مي‌ناميم، حيات بخشيد. موج صنعتی شدن با اصلاحات دمكراتيك همراه است. هر چه جامعه صنعتي‌تر شود امكان اينكه يك گروه كوچك نخبگان، تمامی تصميمات را بگيرند كمتر مي‌شود و اين مي‌طلبد كه گروههای اضافه تصميم گيرنده استخدام شوند و استخدام گروههای اضافی تصميم گيرنده، يعنی دمكراسی بيشتر. دمكراسی بيشتر زمانی حاصل مي‌شود كه بار تصميم‌گيری سنگين‌تر شود و نياز به استخدام گروههای تصميم‌گير بيشتر مي‌باشد و جامعه ايران در وضع حاضر در چنين نقطه‌ای است. (البته در جامعه موج سوم، دمكراسی فلسفه خود را از دست مي‌دهد)
سئوال: بلافاصله اولين مشكل جامعه ايران را چه مي‌دانيد ؟
پاسخ: در سنت ادبی ما مي‌گويند گذشته چراغ راه آينده است اما ما امروز با پديده جديدی روبرو هستيم، فوران پيش‌رس آينده.
سئوال: آينده سياسی ايران را چگونه ارزيابی مي‌كنيد ؟
پاسخ: مهم‌ترين مسئله ايران، در ده سال آينده، صف‌آرايی ميان منافع موج دوم و قدرت‌های موج سوم خواهد بود. اين پيكار اساس تنش‌های دهه آينده ايران را تشكيل مي‌دهد.
سئوال: اين بر نظام آموزشی ما نيز تأثير مي‌گذارد ؟
پاسخ: برای انطباق با اقتصاد موج سوم، بايد نظام آموزشي‌مان را از نو بنا كنيم. نظام آموزش ما افرادی تربيت مي‌كند برای مشاغلی كه در آينده وجود نخواهند داشت. نظام آموزشی ما افرادی را تربيت مي‌كند كه برای فردا آمادگی ندارند، برای ديروز مناسب‌ترند.
سئوال: موج سوم بر اقتصاد ايران چه تأثيری خواهد داشت ؟
پاسخ: با اقتصاد موج سوم ايرانيان بايد شيوه‌های زندگی كاملا" نوينی را بپذيرند. اقتصاد ايران در حالت بحران عمومی به سر مي‌برد، اما اين بحران، به جريان سياسی خاصی بستگی ندارد. اين بحران، فرآيندی است كه اقتصاد عصر صنعتی را به اقتصاد عصر فراصنعتی منتقل مي‌كند. اقتصادی كه تمدن موج دوم ايجاد كرد به بحران پاياني‌اش نزديك مي‌شود. نيروهای فرهنگی و تكنولوژيكی كه صنعت موج دوم را در ايران ايجاد كرده‌اند از نفس افتاده‌اند.
www.TehranEconomist.com